Θέλω να ευχαριστήσω θερμά το Ινστιτούτο Εξωτερικών Υποθέσεων για την τιμητική πρόσκληση και την ευκαιρία που μου δίνει να μοιραστώ μαζί σας ορισμένες σκέψεις και προβληματισμούς σχετικά με τα ζητήματα που απασχολούν τις εργασίες αυτού του συνεδρίου.
Επιτρέψτε μου καταρχάς να επισημάνω ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι έχουμε ξεκινήσει και συζητάμε ανοικτά στο δημόσιο διάλογο για θέματα όπως οι υβριδικές απειλές με την οποίες βρίσκεται ή είναι πιθανό να βρεθεί αντιμέτωπη η χώρα μας.
Για να σας μεταφέρω την προσωπική μου εμπειρία, όταν τον Μάρτιο του 2015 ανέλαβα τα καθήκοντα του Τομεάρχη Άμυνας της Νέας Δημοκρατίας, η συζήτηση και μόνο ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις, αλλά και γενικότερα η ελληνική Δημόσια Διοίκηση, έπρεπε να υιοθετήσουν νέα δομή, δόγματα, εκπαίδευση, εξοπλισμό και νοοτροπία για να αντιμετωπίσουν αναφυόμενες υβριδικές απειλές - με πιο πρόσφατη τότε το μεταναστευτικό - αρκετοί θεωρούσαν αυτή τη συζήτηση ως εξωπραγματική, καθώς η κυρίαρχη αντίληψη, τόσο σε πολιτικό όσο και στρατιωτικό επίπεδο, ήταν ότι, οι όποιες προπαρασκευές έναντι της Τουρκίας, θα έπρεπε να είχαν ένα καθαρά συμβατικό περιεχόμενο.
Σήμερα, σχεδόν όλοι αντιλαμβάνονται ότι ο τουρκικός αναθεωρητισμός είναι μια πολυεπίπεδη και δυναμική πρόκληση που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί αποκλειστικά και μόνο με συμβατική στρατιωτική ισχύ.
Εδώ και αρκετά χρόνια η χώρα μας βρίσκεται σε μια «γκρίζα ζώνη» στη σχέση της με έναν τουλάχιστον γείτονα της, την Τουρκία: Δε βρισκόμαστε προφανώς σε έναν συμβατικό πόλεμο με τη γείτονα, αλλά δε βρισκόμαστε και σε μια κατάσταση συμβατικής ειρήνης- με τον τρόπο που βρισκόμαστε με τις υπόλοιπες γειτονικές μας χώρες.
Αυτή την κατάσταση έχουμε χρέος, πρώτα να την αναγνωρίσουμε, δεύτερον να την αποτυπώσουμε με ρεαλιστικούς όρους και τρίτον να διαμορφώσουμε μια ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική για την αντιμετώπισή της.
Στη δική μου ανάγνωση, εδώ και πολλά χρόνια η Τουρκία επιχειρεί μέσω συγκεκριμένων, μη συμβατικών μορφών επιθετικότητας που δεν την εκθέτουν στις συνέπειες ενός συμβατικού πολέμου να επιβάλει μια σειρά από αναθεωρητικές θέσεις που έχει υιοθετήσει έναντι της Ελλάδας.
Αυτό κατά τη γνώμη μου θα είναι το βασικό γνώρισμα της επιθετικότητας της γείτονος για τα επόμενα χρόνια
– και πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτό, αντιμετωπίζοντάς το.
Το δεύτερο βασικό γνώρισμα της τουρκικής στρατηγικής είναι ο διφορούμενος χαρακτήρας αυτών των απειλών. Για να το πω απλά: Οι υβριδικές απειλές είναι πετυχημένες όταν δημιουργούν αμφιβολία στον αμυνόμενο για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να απαντήσει. Αν ο αμυνόμενος κάνει λίγα, εντός εισαγωγικών, θα βρεθεί αντιμέτωπος με μια σειρά από μικρές αλλά σωρευτικές ήττες. Αν κάνει πολλά - και μάλιστα στρατιωτικά - κινδυνεύει να καταστεί υπεύθυνος μιας απερίσκεπτης κλιμάκωσης στα μάτια της διεθνούς κοινότητας.
Αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά του υβριδικού πολέμου δεν είναι άγνωστα στους ειδικούς. Η στρατηγική της γκρίζας ζώνης από την πλευρά της Ρωσίας, για παράδειγμα, συνίσταται στην υπονόμευση της πίστης των δυτικών κοινωνιών στους φιλελεύθερους και δημοκρατικούς θεσμούς, μέσω ενός υβριδικού πολέμου που έχει ως βασικό όπλο την παραπληροφόρηση και τα fake news.
Στην περίπτωση του Ιράν η αξιοποίηση, εντός εισαγωγικών, ως αντιπροσώπων, παραστρατιωτικών ομάδων σιιτών, σε συνδυασμό με το «όπλο» της θρησκευτικής πίστης, την βοηθούν ώστε να επιβάλλει την επιρροή και τη θέληση της σε ένα γεωγραφικό τόξο που εκτείνεται από το Ιράκ, περνάει από τη Συρία και καταλήγει στο Λίβανο και την Παλαιστίνη.
Αντίστοιχα χαρακτηριστικά έχει, τέλος, και η στρατηγική της Κίνας στις νότιες θάλασσές της, στην προσπάθεια να επιβάλλει την κυριαρχία της σε διαφιλονικούμενα ύδατα και νησιά.
Η Τουρκία δείχνει να έχει αντλήσει σοβαρά διδάγματα από αυτές τις στρατηγικές, προσαρμόζοντάς τα στη δικές τις ανάγκες: Η εργαλειοποίηση των μεταναστευτικών ροών, η παραπληροφόρηση εναντίον της χώρας μας, ο νομικός πόλεμος (lawfare) με την παραπλανητική ερμηνεία των διεθνών κανόνων η προσπάθεια χειραγώγησης των μουσουλμανικών κοινοτήτων, οι ερευνητικές εξορμήσεις στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο, η χρήση ιδιωτικών στρατών μισθοφόρων εντάσσονται σε μια γκρίζα ζώνη τουρκικών δραστηριοτήτων που στόχο έχουν να υπονομεύσουν την κυριαρχία του αντιπάλου και την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Το καλό νέο είναι ότι το πολιτικό σύστημα, η στρατιωτική ηγεσία και γενικότερα η ελληνική κοινή γνώμη
αρχίζει και αντιλαμβάνεται τον χαρακτήρα και τη στόχευση αυτών των απειλών. Το ζητούμενο σήμερα είναι να αποδειχτούμε όλοι μαζί ιδιαίτερα δημιουργικοί στην αντιμετώπισή τους καθώς το κυριότερο γνώρισμα ενός υβριδικού πολέμου είναι ο δυναμικός του χαρακτήρας.
Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει το ακριβές μελλοντικό περιεχόμενο μιας υβριδικής απειλής. Οφείλουμε όμως να επεξεργαστούμε όσο το δυνατόν περισσότερα σενάρια. Η επόμενη κρίση που θα προκύψει μπορεί να εμπλέξει π.χ. μη κρατικούς δρώντες ή αυτόνομες πλατφόρμες τελευταίας τεχνολογίας που πρέπει να είμαστε σε θέση να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά.
Η χώρα μας πρέπει να συγκροτήσει μια νέα στρατηγική αποτροπής που θα διαχωρίζει τις απειλές του αντιπάλου -συμβατικές ή ασύμμετρες - για την καλύτερη αντιμετώπισή τους και θα απαντάει σε κάθε κίνηση της γειτονικής χώρας καταλλήλως.
Με άλλα λόγια, πρέπει να υιοθετήσουμε μια ολιστική προσέγγιση που, εκτός από την αγορά οπλικών συστημάτων και την επίκληση του διεθνούς δικαίου, θα μας βρίσκει πάντα έτοιμους να αυξήσουμε το κόστος των επιλογών της γείτονος μέχρι να αλλάξει εκείνη την πολιτική της.
Προς αυτή τη κατεύθυνση είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αποκτήσουμε εκείνες τις διοικητικές δομές και το θεσμικό πλαίσιο που θα θωρακίσει μια σειρά υποδομών που είναι κρίσιμες για την ομαλή λειτουργία της χώρας.
Τα τελευταία τρία χρόνια έχουν γίνει αρκετά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση: Καταρχάς, η σύσταση ενός αυτόνομου Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης με την αντίστοιχη σύσταση μιας Γενικής Διεύθυνσης Κυβερνοασφάλειας είναι ένα σημαντικό βήμα.
Εξίσου σημαντική είναι και ο προσδιορισμός μέσω υπουργικής απόφασης των κρίσιμων υποδομών και υπηρεσιών της χώρας για τη κυβερνοασφάλεια. Στο ίδιο πλαίσιο προσδιορίζονται τόσο οι προδιαγραφές ασφαλείας συστημάτων δικτύου και πληροφοριών όσο και η διαδικασία παροχής πληροφοριών και κοινοποίησης συμβάντων ασφαλείας στις αρμόδιες Αρχές.
Αντίστοιχη προσπάθεια έχει καταβληθεί και στο Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών όπου προχωρήσαμε επίσης στην καταγραφή και ιεράρχηση των κρίσιμων υποδομών για την ομαλή λειτουργία των μεταφορών
όπως και στην επεξεργασία σχεδίων έκτακτης ανάγκης.
Η προσπάθεια αυτή ωστόσο πρέπει να συνεχιστεί και να εντατικοποιηθεί. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας πρέπει να αποκτήσει εκείνες τις δομές, που με την κατάλληλη τεχνογνωσία θα δημιουργήσουν αφενός τη θεσμική μνήμη, αφετέρου τον μηχανισμό αντιμετώπισης κάθε μορφής υβριδικής απειλής.
Οι μηχανισμοί αυτοί βρίσκονται στο επίκεντρο της αναδιάρθρωσης των δομών των Ενόπλων Δυνάμεων σε πολλές χώρες τις Δύσης. Οι στρατιωτικοί του Φόρουμ ίσως γνωρίζουν ότι οι ΗΠΑ προχωρούν στη δημιουργία ενός έκτου κλάδου στις Ένοπλες Δυνάμεις τους με την όχι και τόσο φουτουριστική πια ονομασία «Δύναμη Διαστήματος». Και ακόμη περισσότεροι γνωρίζουν ότι το ΝΑΤΟ προχωρά στη δημιουργία δικό του Κέντρου Επιχειρήσεων Κυβερνοχώρου.
Σε κάθε περίπτωση, και με αυτήν την παρατήρηση κλείνω, ο μανιχαϊστικός τρόπος αντιμετώπισης της Τουρκίας στη λογική του οποίου είτε βρισκόμαστε σε πόλεμο είτε σε ειρήνη, πρέπει να εγκαταλειφθεί οριστικά. Βρισκόμαστε πια εδώ και χρόνια σε μια γκρίζα ζώνη υβριδικού πολέμου, όπου οι μάχες, η νίκη και η ήττα έχουν αποκτήσει ένα νέο περιεχόμενο. Όσο πιο γρήγορα το αντιληφθούμε και δράσουμε, τόσο το καλύτερο.
Σας ευχαριστώ.
Comentários